ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ

Τι είναι τα βότανα.

Βότανα είναι όλα τα χρήσιμα φυτά για τον άνθρωπο και αφορά τα φυτά των οποίων, οι ρίζες, τα φύλλα ή τα άνθη χρησιμεύουν ως τροφή ή θεραπεία. Ο παραπάνω ορισμός περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία φυτών με πολλαπλές χρήσεις, που αφορούν τροφή, θεραπευτικά σκευάσματα, ποτά, τσάι, αρωματοποιία, καλλυντικά.

Τα βότανα ως θεραπευτική τροφή.

Η σύγχρονη διάκριση των φυτών σε βότανα, λαχανικά, χόρτα και φρούτα είναι μια επινόηση των τελευταίων αιώνων. Για τους αρχαίους Έλληνες, Ρωμαίους, Άραβες, Κινέζους, Ινδούς, ακόμα και για τον άνθρωπο του Μεσαίωνα, όλα τα παραπάνω επιδρούν θεραπευτικά ή εξισορροπητικά στον ανθρώπινο οργανισμό ακόμα κι όταν καταναλώνονται καθημερινά ως τροφές.

Μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από αρχαία ελληνικά κείμενα αποδεικνύουν ότι πολλά μαγειρικά χόρτα, λαχανικά, φρούτα και βότανα είναι θεραπευτικές τροφές ευρείας δράσης. Όπως, η συμβουλή του Ησίοδου προς τους Αθηναίους: «Να φας τσουκνίδα για να προστατευθείς από όλες τις ασθένειες του έτους.

Τα βότανα στην αρχαία ιατρική

Τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν σε θεραπευτικές πρακτικές ως φαρμακευτικά είδη αλλά και ως φορείς της θεϊκής ευλογίας. Οι αρχαίοι Θεοί συνδέθηκαν με τα φυτά και τα δέντρα: Δάφνη - Απόλλωνας, Μαρούλι - Άδωνις ,Λεύκη - Δίας, Ελιά - Αθηνά.

Σημαντικός ήταν ο ρόλος των φυτών στον πόλεμο, αφού οι πληγές των πολεμιστών γιατρεύονταν με βότανα. Η ίδια η θεά Αφροδίτη έψαξε στην Κρήτη και έκοψε δίκταμο για να γιατρέψει το λαβωμένο Αινεία που ο μύθος λέει ότι ήταν γιος της.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σημειώνει ότι από τα 119 φάρμακα που εξάγονται σήμερα από φυτά, το 74% από αυτά χρησιμοποιούνται από τη  μοντέρνα ιατρική με τον ίδιο ή παρόμοιο τρόπο που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν ως βότανα. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες βρίσκονται σε μια συνεχή αναζήτηση πιθανών φαρμακευτικών  ιδιοτήτων φυτών και βοτάνων από ολόκληρο τον κόσμο.

Τα βότανα στην μυθολογία

Τα βότανα είναι τόσο παλιά όσο και ο πολιτισμός μας… κάθε βότανο έχει την δική του ιστορία αλλά και συνοδεύεται με τον δικό του ξεχωριστό μύθο…

Δεντρολίβανο

Στην αρχαιότητα το δεντρολίβανο θεωρούνταν ελιξίριο της νεότητας , σύμβολο ομορφιάς και λέγεται μάλιστα ότι ο θάμνος ήταν το δώρο της θεάς Αφροδίτης στους ανθρώπους. Οι μαθητές φορούσαν στεφάνια από δεντρολίβανο στο κεφάλι γιατί έχει διεγερτικές ικανότητες και αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος. Οι Ρωμαίοι κρατούσαν πάντα ένα κλαράκι Δεντρολίβανου κατά την διάρκεια τελετών και θρησκευτικών εορτών, μιας και θεωρείτο πως εξασφαλίζει ευτυχισμένη ζωή και ειρήνη μετά θάνατο. Το δεντρολίβανο είναι εξαίρετο διεγερτικό και τονωτικό.

Λεβάντα 

Μύθοι λένε ότι η λεβάντα δεν είχε άρωμα μέχρι την στιγμή που η Παναγία άπλωσε τα φασκιά του βρέφους Ιησού Χριστού πάνω σ’ ένα θάμνο λεβάντας. Από θαύμα, όταν τα μετακίνησε από τον θάμνο η λεβάντα πήρε ένα μεθυστικό άρωμα! Από τότε η Παρθένος Μαρία έπλενε τα φασκιά του Ιησού Χριστού με νερό αρωματισμένο με λεβάντα. Επίσης λέγεται πως η βασίλισσα Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε αυτό το μαγευτικό άρωμα για να ξελογιάσει τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Αντώνιο. Σήμερα η λεβάντα χρησιμοποιείτε για να ανακουφίζει από ημικρανίες, πονοκεφάλους, ιλίγγους και να διώχνει την αϋπνία.

Φασκόμηλο

Μια Αγγλική παροιμία λέει όποιος δεν θέλει να πεθάνει να τρώει φασκόμηλο τον Μαϊ. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν το Φασκόμηλο σαν γενικό τονωτικό του μυαλού και του σώματος. Οι Κινέζοι ήταν ευτυχείς ανταλλάσοντας την τριπλάσια ποσότητα του καλύτερου τους τσαγιού με το ευρωπαϊκό Φασκόμηλο. Το βοτανολογικό του όνομα salvia υπαινίσσεται άλλωστε την σπουδαιότητα του προέρχεται από το ρήμα salvare που σημαίνει «σώζω» επί αιώνες το φασκόμηλο εκτιμάται για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.

Αχχιλέα

Αχιλλέα η χιλιόφυλλη: το όνομα της το οφείλει στον Αχιλλέα ο οποίος τραυματισμένος από το δόρυ του Πάρη στον πόλεμο της Τροίας ,έδεσε την πληγή του με αυτό το φυτό για να ανακουφιστεί, μετά από συμβουλή της θεάς Αφροδίτης. Αργότερα στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο το χρησιμοποιούσαν σαν αιμοστατικό στα τραύματα τους.

Μανδραγόρας ο ανθρωπόμορφος

Ένα από τα βότανα, στο οποίο ο λαός έχει αποδώσει μυστηριώδεις και μαγικές ιδιότητες, είναι ο περίφημος μανδραγόρας.

Η ρίζα του χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς και από διάφορους λαούς ως κατασταλτικό του πόνου.

Η ανθρώπινη μορφή του μανδραγόρα οφείλεται στη διχαλωτή του ρίζα που μοιάζει με  ανοιχτά πόδια ανθρώπου που στέκεται όρθιος. Ο θρύλος μιλάει για αυτοτιμωρία κάποιου άντρα που ερωτεύτηκε μια νεράιδα.Όταν αυτή έχασε την ζωή της θέλησε να την ακολουθήσει και ζήτησε να τον θάψουν όρθιο δίπλα της. Όταν κάποιος πάει να τον ξεριζώσει από δίπλα της, αυτός βγάζει μια φωνή-στριγκλιά που σκοτώνει ή τρελαίνει όποιον δεν είχε προφυλαγμένα τα αυτιά του εκείνη την ώρα.

Αγγελική

Τον Μεσαίωνα, πίστευαν πως αυτό το φυτό ανθίζει στις 8 Μαΐου, την ημέρα του Αρχάγγελου Μιχαήλ, κι έτσι έλαβε το όνομά του μιας και θεωρήθηκε πως είναι το αγαπημένο των Αγγέλων.

Βασιλικός

Στην Ελλάδα υπάρχει πάντα μια γλάστρα Βασιλικού στις εξώπορτες των σπιτιών για να εξασφαλίσει καλή τύχη. Στην Ιταλία υπάρχει η παράδοση να βάζουν ένα γλαστράκι Βασιλικό στο μπαλκόνι ή στην εξώπορτα του σπιτιού, για να δηλώσει πως κάποια από τις κοπέλες του σπιτιού είναι έτοιμη για γάμο. Για τους Ινδουιστές ο Βασιλικός είναι το ιερό φυτό του Βισνού και αφήνεται ένα κλαράκι του μέσα στα ρούχα του νεκρού για να εξασφαλίσει την είσοδό του στον Κόσμο των Νεκρών. 

Κανέλλα

Είναι από τα πλέον πιο συχνά αναφερόμενα φυτά στην Βίβλο. Στην Αίγυπτο χρησιμοποιούνταν για την ταρίχευση των νεκρών και στις ανατολικές θρησκείες για εξαγνισμό των ναών. 

Κολίανδρος

Εδώ και 3.000 χρόνια, είναι το κυρίαρχο συστατικό για αρώματα και καλλυντικά, καθώς και για ερωτικά φίλτρα. Για την Κινέζικη παράδοση, ο Κολίανδρος εξασφαλίζει αθανασία της ψυχής. 

Πιπερόριζα (Ginger)

Κατά την εποχή του Χέοπα στην αρχαία Αίγυπτο, έφτιαχναν ένα είδος «πρόσφορου» με αλεύρι και Πιπερόριζα. Οι Κινέζοι την χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα για θεραπεία της δυσπεψίας και της γρίπης. Πιστεύεται επίσης πως εάν έχεις μια Πιπερόριζα στην τσάντα σου, εξασφαλίζεις ευημερία. 

Μπερκιά(Κράταιγος)

Στην αρχαία Ελλάδα, υπήρξε έθιμο οι καλεσμένοι σε γάμους να κρατούν ένα κλαδάκι Μπερκιά για να εξασφαλίσουν την ευτυχία για το νέο ζευγάρι. Στην Ρώμη, ένα κλαδάκι στην κούνια νεογέννητου παρείχε προστασία από κακόβουλα πνεύματα. Κατά τις Σταυροφορίες, ο ιππότης που έφευγε για την μάχη, πρόσφερε ένα κλαδάκι Μπερκιάς με δεμένη μια ροζ κορδέλα πάνω του στην ερωμένη του, για να εξασφαλίσει την επιστροφή του σε εκείνη. Πολλές παραδόσεις της Ευρώπης αναφέρουν πως όταν η Μπερκιά έχει φυτρώσει στις ρίζες Βελανιδιάς ή Φλαμουριάς, τότε εκεί κοντά βρίσκεται το σπίτι κάποιου ξωτικού.

Μάραθος

Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν ως ορεκτικό λόγω της ιδιότητάς του να βοηθά στην πέψη. Για τον ίδιο λόγο, οι Ρωμαίοι πάντα το πρόσθεταν στις σαλάτες τους. Οι Κινέζοι πιστεύουν πως είναι το αντίδοτο για το δηλητήριο φιδιών. Για την Ευρώπη, ακόμα και σήμερα, πιστεύεται πως αν βάλουμε λίγο Μάραθο στην κλειδαρότρυπα της κρεβατοκάμαράς μας, διώχνει τα δαιμόνια. Είναι επίσης ένα από τα 9 ιερά βότανα τα οποία αν αναμιχθούν, θεραπεύουν τις 9 αιτίες ασθένειας.  

Τα βότανα στη θρησκεία

Αγιασμός

Ο βασιλικός   έχει σημαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση.

Σύμφωνα με αυτή το φυτό φύτρωσε στο χαμένο τάφο του Χριστού και η έντονη μυρωδιά του έγινε αφορμή να ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Τίμιο Σταυρό από το έντονο άρωμα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Την ονομασία του το φυτό την πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Χριστός.

Στα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με αγιασμό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό μέσα στο άγιασμα. Στη γιορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός.

Κυριακή  Σταυροπροσκυνήσεως ή Σταυρολουλουδιά.

«Ανοιξιάτικη γιορτή των λουλουδιών, που συγκεντρώνονται άφθονα στην εκκλησία, ν'ανθοστολίσουν προκαταβολικά το Σταυρό, που σε τρεις πάλι βδομάδες θα δεχτεί πάνω του το σταυρωμένο Χριστό. Πραγματικά μοιάζει σαν ξαναφυτεμένο το ξύλο του σταυρού ανάμεσα στο σωρό τα λουλούδια και δενδρολίβανο, που φέρνουν κι αποθέτουν στα πόδια του οι πιστοί. Κι όλα στο τέλος μοιράζονται, ευλογημένα από τον παπά, στους πιστούς, που φεύγουν για τα σπίτια τους».

Κυριακή των Βαΐων.

Έχει καθιερωθεί , ότι την Κυριακή των Βαΐων, όλες οι εκκλησίες στολίζονται με κλαδιά δάφνης. Αυτά τα κλαδιά τα ονομάζουμε, «βάγια». Όταν τελειώσει η λειτουργία στην εκκλησία, οι νοικοκυρές παίρνουν τέτοια βάγια και τα φυλάνε στα εικονίσματα των σπιτιών τους.

Παναγία η Μυρτιδιώτισσα.

Παναγία η Μυρτιδιώτισσα ονομάζεται εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε στα Κύθηρα κατά τον 14^ο αιώνα. Έχει το προσωνύμιο Μυρτιδιώτισσα, γιατί αναφέρεται από την παράδοση ότι τη βρήκε ένας βοσκός σε μια τοποθεσία γεμάτη με μυρτιές. Σήμερα με το όνομα αυτό ονομάζονται εκκλησίες, μονές και γενικά οι εικόνες με παράσταση της Παναγίας με μυρτιές.   

Αγία Αναστασία Φαρμακολύτρια - Η Αγία των βοτάνων.

Στις 22 Δεκεμβρίου, παραμονές των Χριστουγέννων, τιμάται η μνήμη της Αγίας των Βοτάνων, της θεραπεύτριας Αγίας Αναστασίας. Έζησε στα χρόνια του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού και σύμφωνα με τους Συναξαριστές, η Αναστασία ήταν θεραπεύτρια και απάλυνε των πόνο των βασανιζόμενων Χριστιανών στις φυλακές, με βότανα και φάρμακα που έφτιαχνε από αυτά.Για τους Ελληνορθόδοξους είναι η Αγία-ιατρός και σε πολλά χωριά της Ελλάδας την ημέρα της μνήμης της ζυμώνουν γλυκά ψωμάκια με βότανα, σταφίδες, καρύδια και σύκα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία, όπου ο παπάς διαβάζει ευχές για καλή υγεία και τα μοιράζουν στους πιστούς.

“ΒΟΤΑΝΑ ΔΙΑ ΠΑΣΑΝ ΝΟΣΟΝ”

Χρυσόχορτο

Είναι μικρό φυτό ποώδες με ύψος 20 εκ. χωρίς βλαστό και άνθη. Ζει πολλά χρόνια. Έχει φύλλα σε σχηματισμό ροδέλας και σχήμα λόγχης,ε χρώμα ξανθό.Το φυτό αυτό είναι διουρητικό, κατά της κυστίτιδας και της νεφρίτιδας.

Μαντζουράνα

Φυτό ποώδες με φύλλα μικρά και μυρωδάτα, συγγενικό της ρίγανης. Ανθίζει από Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο. Οι αρχαίοι Έλληνες το εκτιμούσαν πολύ και γνώριζαν τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε σαν αντισηπτικό. Η μαντζουράνα χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, την μαγειρική, την ζαχαροπλαστική και σαν θεραπευτικό υλικό. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Μαντζουράνα πήρε το γοητευτικό άρωμα και τις θεραπευτικές της ιδιότητες από τη θεά του έρωτα: την Αφροδίτη.

Την καλλιεργούσαν στην Αίγυπτο των Φαραώ, στόλιζε τα κεφάλια των νεόνυμφων για να τους φέρει τύχη και γονιμότητα στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα.

Βασιλικός

O βασιλικός είναι ετήσιο, ποώδες φυτό και κατάγεται από την Ινδία και το Ιράν.  Η ονομασία «βασιλικός» του αποδόθηκε καθώς, σύμφωνα με θρύλο, φύτρωσε στο σημείο όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος και η μητέρα του Αγία Ελένη ανακάλυψαν τον Τίμιο Σταυρό. Ο βασιλικός είναι φυτό με αντισηπτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες και θεωρείται εξαιρετικό εφιδρωτικό. Οι θεραπευτικές ιδιότητες του βασιλικού βρίσκονται κυρίως στο αιθέριο έλαιό του, το οποίο είναι πολύ καλό αντισπασμωδικό.

Ρίγανη

Θάμνος κοντός και φρυγανώδης με κορμό ξυλώδη χωρίς ελαστικότητα.   Αν τρίψουμε τα φύλλα αναδύουν ευχάριστη αρωματική οσμή Είναι πολύ δημοφιλές φυτό για τις μαγειρικές του ιδιότητες. Το μυρωδικό της σαλάτας και του φαγητού, τόσο γνωστό σε όλους, είναι ωστόσο και φαρμακευτικό και αρωματοπαραγωγικό.

Λουίζα

Είναι θάμνος ύψους 1-1,5 μ. ή ψηλότερος.  Τα φύλλα συνθλιβόμενα αναδίδουν οσμή λεμονιού. Χρησιμοποιείται ευρύτατα για νοσήματα του στομάχου. Βοηθά στο αδυνάτισμα, στην αποτοξίνωση και στην αποβολή περιττών υγρών και κυτταρίτιδας.

Δυόσμος

Το χρησιμότερο του είδος και ο πιο διαδεδομένος στη χώρα μας είναι ο Ηδύοσμος ο πιπερώδης ο φαρμακευτικός, δηλαδή η Μέντα. Στην ουσία δυόσμος και μέντα είναι δύο αδέλφια που ανήκουν στην οικογένεια των Χειλανθών. Ο δυόσμος βγάζει βλαστούς και φύλλα πράσινα και ωοειδή. Τα άνθη του είναι μικρά ρόδινα ή μωβ ανοιχτό. Είναι εξαιρετικά αρωματικό φυτό. Στον δυόσμο αποδίδονται πολλές ευεργετικές ιδιότητες, όπως καταπολέμηση των πόνων του στομάχου και των κολικών του νεφρού, της ναυτίας.

Μέντα

H μέντα είναι ποώδες αρωματικό φυτό της οικογένειας των χειλανθών . Είναι φυτό φαρμακευτικό και χρησιμοποιείται στη μαγειρική ως καρύκευμα, καθώς και ως αφέψημα ή αιθέριο έλαιο. Το αιθέριο έλαιο είναι κατάλληλο για κατώτερης ποιότητας προϊόντα αρωματοποιίας και σαπωνοποιίας.

Στην μυθολογία η Μίνθη ήταν Νύμφη του υποχθόνιου κόσμου, που ο Άδης επιζήτησε να κάνει ερωμένη του. Η Περσεφόνη ή, κατ' άλλους συγγραφείς, η Δήμητρα καταδίωξε την άμοιρη και την ποδοπάτησε ή όπως λένε άλλοι, την κατακρεούργησε. Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου της, ο Άδης μήτε καν κινήθηκε να τη βοηθήσει. Περιορίστηκε να τη μεταμορφώσει σε ένα φυτό, που ξαφνικά φύτρωσε για πρώτη φορά στο βουνό Μίνθη της Τριφυλίας. Είναι η γνωστή μέντα, αφιερωμένη από τότε στον θεό του σκοταδιού.

Μυρτιά

Η μυρτιά είναι αειθαλής θάμνος, με ύψος που μπορεί να φτάσει ως τα 5 μέτρα. Έχει λευκά άνθη αρωματικά. Η μυρτιά ήταν και ήταν το ιερό φυτό της Πάφιου Αφροδίτης, η οποία όταν βγήκε γυμνή από τη θάλασσα κρύφτηκε πίσω από μια μυρτιά. Η μυρτιά ήταν το σύμβολο της ομορφιάς και της νεότητας, ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, όταν χρησιμοποιούταν ως καλλωπιστικό φυτό στους ναούς. Η μυρτιά συσχετίζεται επίσης με το γάμο.

Βαλεριάνα

Παρόλο που δεν χρησιμοποιείται γενικά σαν τρόφιμο, συγκαταλέγεται στα φυσικά αρωματικά των τροφίμων. Πολυάριθμες μελέτες σε ανθρώπους υποστηρίζουν την παραδοσιακή χρήση της ως ελαφρύ ηρεμιστικό.

Δάφνη

Η δάφνη είναι ένα αρωματικό φυτό Στον ελληνικό χώρο καλλιεργείται και η δάφνη του Απόλλωνα, γνωστή με τα λαϊκά ονόματα βαγιά, δάφνη, δαφνολιά και φυλλάδα. Χρησιμοποιείται σαν αρωματικό στο βερμούτ, σε παγωτά, γλυκά, στην αρτοποιία, σε σούπες, ζυμαρικά και κονσέρβες κρέατος.

Μελισσόχορτο

Το έντονο άρωμά του θυμίζει λεμόνι και σε μικρότερο βαθμό τη μέντα. Είναι απίστευτα αποτελεσματικό κατά του στρες, ανεβάζει τη διάθεση κι είναι ήπιο αντικαταθλιπτικό.

Αλόη

Η ιστορία της έχει της ρίζες της 5.000 χρόνια πίσω. Ο μύθος, μάλιστα, λέει ότι η αλόη αποτελούσε το μυστικό συστατικό ομορφιάς της Κλεοπάτρας.

Καλέντουλα

Η καταγωγή του είναι από την Αίγυπτο και το καλλιεργούμε συχνά στους κήπους. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες με άνθη κίτρινα ή ζωηρά πορτοκαλιά. Είναι ένα από τα καλύτερα βότανα για την θεραπεία δερματικών προβλημάτων που οφείλονται σε μόλυνση ή φυσική βλάβη. Οι πρώτοι Χριστιανοί αποκαλούσαν την καλέντουλα «Mary’s Gold» που σημαίνει το χρυσάφι της Μαρίας, και την τοποθετούσαν δίπλα στα αγάλματα της Παρθένου Μαρίας. Η καλέντουλα ήταν επίσης ένα από τα ιερά φυτά της αρχαίας Ινδίας.

Ίριδα

Η Ίριδα είναι φυτό διακοσμητικό. Τα άνθη της έχουν χρώμα, λευκό, κίτρινο, κόκκινο και μοβ και στα χρώματα οφείλει το όνομα της. Ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος και ο Θεόφραστος γνώριζαν τις αρωματικές ιδιότητες της ίριδας, για τη ρίζα της οποίας αναφέρεται ότι αρωμάτιζαν το κρασί τους κι έβγαζαν απ' αυτήν ένα αιθέριο έλαιο που το χρησιμοποιούσαν για την κακοσμία του στόματος.

Σαλέπι ή Σερνικοβότανο

Tο σαλέπι είναι μια σκόνη που προέρχεται από τους βολβούς ενός είδους άγριας ορχιδέας, του «σερνικοβότανου», όπως ονομάζεται από το λαό μας. Το Σαλέπι είναι ένα ρόφημα θερμαντικό, προληπτικό του κρυολογήματος και της γρίπης.

 

Εργασία των μαθητών της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου Κερατέας στο πλαίσο του Περιβαλλοντικού προγράμματος: "Ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον: Η διαχρονική προσπάθεια του ανθρώπου να τιθασεύσει τη φύση".