Η προέλευση του ανθρώπινου είδους πάντοτε συναρπάζει τους φιλοσόφους, τους επιστήμονες, αλλά και τους απλούς πολίτες. Ειδικότερα οι Έλληνες ενδιαφερόμαστε να μάθουμε τις βιολογικές ρίζες μας ως κατοίκων της Ευρώπης. Για να επιτευχθεί αυτό: μελετήθηκε η γενετική ποικιλομορφία των κατοίκων της Ελλάδας με χρήση πολλών και διαφορετικών γενετικών δεικτών με απώτερο στόχο τη συσχέτιση των γενετικών δεδομένων με ιστορικά, γλωσσικά, αρχαιολογικά και παλαιοντολογικά δεδομένα.
Η μελέτη των κατοίκων της Ελλάδας έγινε με ανάλυση: Ομάδων αίματος, ενζυμικού και πρωτεϊνικού πολυμορφισμού, STRs των αυτοσωμάτων, δείκτες του χρωμοσώματος Υ και του μιτοχονδριακού DNA.
Ερευνητική Ομάδα: Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κουβάτση Αναστασία, Δρ. Αστρεινίδης Άρης, Δρ. Δεληγιαννίδης Παναγιώτης, Ιερεμιάδου Φωτεινή, Δρ. Καπλάνογλου Λάζαρος, Δρ. Καραΐσκου Νικολέτα, Κεραμάρη Μαρία, Κυρμιζίδης Γιώργος, Δρ. Κοντοπούλου Έλενα, Μανιατάκος Νίκος, Ρούσκας Κωνσταντίνος, Τριαντάφυλλου Νατάσσα, Δρ. Χατζηκυριακίδου Ανθή, Τσοποζίδου-Πέϊου Μιράντα.
Συνεργασία με πανεπιστήμια Ιταλίας (Torino και Pavia), Η.Β. (Newcastle Upon Tyne, Oxford), H.II.A. (Stanford)
Αποτελέσματα
Η μελέτη 13 αυτοσωματικών γενετικών δεικτών αποκάλυψε μεγάλο βαθμό γενετικής ποικιλομορφίας στους κατοίκους της Ελλάδας. Δεν διαπιστώθηκε όμως γενετική ετερογένεια μεταξύ των Ελληνικών πληθυσμιακών δειγμάτων (από τις διάφορες περιοχές της χώρας). Η μελέτη του μιτοχονδριακού DNA έδειξε πολύ μικρό βαθμό ετερογένειας ανάμεσα στους κατοίκους διάφορων γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας. Από την άλλη, η μελέτη γενετικών δεικτών του χρωμοσώματος Υ έδειξε ότι η γενετική σύσταση του ανδρικού πληθυσμού της Κρήτης διαφέρει στατιστικά σημαντικά από τη γενετική σύσταση του ανδρικού πληθυσμού της Ηπειρωτικής Ελλάδας.
Α. Ανάλυση μιτοχονδριακού DNA
Τα κύρια συμπεράσματα από την έρευνα είναι τα ακόλουθα:
1. Το 75-80% του σημερινού μιτοχονδριακού γονιδιακού (DNA) αποθέματος των κατοίκων της Ελλάδας έχει παλαιολιθική προέλευση. Το υπόλοιπο 20-25% έχει νεολιθική προέλευση από την εγγύς Ανατολή (από 9.000 χρόνια πριν).
2. Τη Νεολιθική περίοδο οι περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης αποικίστηκαν από κατοίκους που μετανάστευσαν από τη Ν. Α. Ευρώπη.
3. Πέρα από τη μετανάστευση ανθρώπινων πληθυσμών από την εγγύς Ανατολή προς την Ευρώπη, υπήρξε και αντίθετης φοράς μεταναστευτικό ρεύμα. Υπολογίζεται ότι ένα ποσοστό 5-20% των ακολουθιών μιτοχονδριακού DNA των σημερινών κατοίκων της εγγύς Ανατολής έχει Ευρωπαϊκή προέλευση. Υποψήφιοι πληθυσμοί γι' αυτή τη ροή μιτοχονδριακού DNA είναι οι Έλληνες και οι Φρύγιοι.
Β. Ανάλυση δεικτών του χρωμοσώματος Υ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατανομή της απλοομάδος J-M102. Δημιουργήθηκε πριν από 7900 χρόνια και παρουσιάζει μεγαλύτερη συχνότητα στη Νότια Βαλκανική. Ως εκ τούτου, είναι πιθανόν αυτή η απλοομάδα να εξαπλώθηκε τη Νεολιθική εποχή από τη Νότια Βαλκανική, π.χ. την Ελλάδα, στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Σύγκριση γενετικής σύστασης Ελλάδας - Ιταλίας: Η αρχαιολογική σκαπάνη στη Νότια Ιταλία (Απουλία και Καλαβρία) αποκάλυψε αρκετούς νεολιθικούς οικισμούς. Επιπλέον, είναι γνωστό, ότι οι περιοχές αυτές αποικίστηκαν σε ιστορικούς χρόνους από Έλληνες. Στη συγκεκριμένη εργασία ελέγχθηκε η γενετική συνεισφορά των Ελλήνων αποίκων στους κατοίκους της Κάτω Ιταλίας. Ως γενετικές υπογραφές των Ελλήνων χρησιμοποιήθηκαν οι απλοομάδες Ε-Μ78 και E-Μ 172. Η συχνότητα π.χ. του δείκτη Ε-Μ 78 στο Ελληνικό δείγμα ήταν της τάξης του 47%, και στα δείγματα από την Κάτω Ιταλία της τάξης του 44%. Οι δύο δηλ. περιοχές είχαν παραπλήσια ποσοστά γι' αυτόν το γενετικό δείκτη. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων αποκάλυψε ότι η συνεισφορά των Ελλήνων ανδρών αποίκων ύστερα από την ανάλυση δεικτών του χρωμοσώματος Υ είναι σε ποσοστό τουλάχιστον 7% στους άνδρες της Καλαβρίας και 22% στους άνδρες της Απουλίας.
Γ. DNA και προπαγάνδα
Το 2001 δημοσιεύτηκε εργασία με τίτλο: HLA genes in Macedonians and the sub-Saharan origin of the Greeks, Tissue Antigens 57, 118-127. Σύμφωνα με τους συγγραφείς (προέρχονταν από Πανεπιστήμιο των Σκοπίων και της Μαδρίτης), "οι Έλληνες της Ηπειρωτικής Ελλάδας μοιάζουν με τους κατοίκους της Ανατολικής Αφρικής (Αιθιοπίας), αλλά όχι με τους κατοίκους της Κρήτης". Επιπλέον, οι γείτονες μας κυκλοφορούν διαφημιστικά φυλλάδια στα οποία υποστηρίζουν ότι οι Νεγροαφρικανοί Έλληνες είμαστε σφετεριστές της πατρίδας τους. Η ερευνητική ομάδα όμως από την Ισπανία είχε δημοσιεύσει στο ίδιο περιοδικό και εργασία για την προέλευση των Παλαιστινίων και των Ισραηλιτών. Η εργασία αυτή εξαφανίστηκε από τη βιβλιογραφία ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες των Ισραηλινών.
Πέρα από τα παραπάνω, η εργασία αυτή στερείται επιστημονικής αξίας. Για τον λόγο αυτόν παραθέτω άρθρο με τίτλο: Dropped genetics paper lacked scientific merit, με συγγραφείς τους Neil Risch, Alberto Piazza and L. Luca Cavalli-Sforza, που δημοσιεύτηκε το 2002 στο πιο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό, το Nature. Οι συγγραφείς αυτοί παραθέτουν τρεις διαφορετικούς λόγους για την αναξιοπιστία της εργασίας:
1. Η ερευνητική ομάδα από τη Μαδρίτη και τα Σκόπια, χρησιμοποίησε μόνον ένα γενετικό δείκτη, τον HLA (αντί 10 τουλάχιστον), και δείγματα μόνο από Κρήτη και όχι από την Ηπειρωτική Ελλάδα.
Δημοσίευσε παράδοξα αποτελέσματα: Οι Γιαπωνέζοι π.χ. είναι σχεδόν ίδιοι με τους κατοίκους της Δ. Αφρικής, ενώ οι Έλληνες ομοιάζουν με Αιθίοπες και όχι με γειτονικούς κατοίκους της Μεσογείου.
2. Σύμφωνα με τους 3 διαπρεπείς επιστήμονες: Η εργασία στερείται επιστημονικής αξίας και ως εκ τούτου δεν έπρεπε να δημοσιευτεί.
Μελλοντικές προοπτικές: Συνεργασία Γενετιστών - αρχαιολόγων για τη:
1. Δημιουργία εργαστηρίου μελέτης DNA οστών.
Σύγκριση του DNA των σημερινών κατοίκων της Ελλάδας με το DNA που θα απομονωθεί από οστά νεκροπόλεων.
Το DΝΑ των Καλάς συμπίπτει με το DΝΑ των Ελλήνων
Στο πέρας της διάλεξης ο πρόεδρος του ινστιτούτου Αριστοτέλης Κος Αριστοτέλης Βρίτσιος ανέφερε: «Πριν από μερικά χρόνια είχε έλθει ο επικεφαλής των Καλάς στον ΟΗΕ γιατί οι Καλάς όπως και όλες οι φυλές οι «παράδοξες» εκπροσωπούνται και έχουν ένα γραφείο στον ΟΗΕ αυτός ζήτησε μόνος του να κάνουμε μία εξέταση του DΝΑ του. Παρακάλεσα τον κύριο Τριανταφυλλίδη να πάρει ένα δείγμα με έγγραφη συγκατάθεσή του, διότι δεν μπορείς να παίρνεις αίμα από τον οποιοδήποτε και το συμπέρασμα που βγήκε από τους περίπου 15 δείκτες, ήταν πως μόνον τρείς ήταν διαφοροποιημένοι. Συμπέρασμα πως το DΝΑ του ανθρώπου συνέπιπτε με το Ελληνικό DΝΑ . Πολύ σημαντικό στοιχείο για ανθρώπους που είναι μέσα στο Πακιστάν.
Η μελέτη των κατοίκων της Ελλάδας έγινε με ανάλυση: Ομάδων αίματος, ενζυμικού και πρωτεϊνικού πολυμορφισμού, STRs των αυτοσωμάτων, δείκτες του χρωμοσώματος Υ και του μιτοχονδριακού DNA.
Ερευνητική Ομάδα: Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κουβάτση Αναστασία, Δρ. Αστρεινίδης Άρης, Δρ. Δεληγιαννίδης Παναγιώτης, Ιερεμιάδου Φωτεινή, Δρ. Καπλάνογλου Λάζαρος, Δρ. Καραΐσκου Νικολέτα, Κεραμάρη Μαρία, Κυρμιζίδης Γιώργος, Δρ. Κοντοπούλου Έλενα, Μανιατάκος Νίκος, Ρούσκας Κωνσταντίνος, Τριαντάφυλλου Νατάσσα, Δρ. Χατζηκυριακίδου Ανθή, Τσοποζίδου-Πέϊου Μιράντα.
Συνεργασία με πανεπιστήμια Ιταλίας (Torino και Pavia), Η.Β. (Newcastle Upon Tyne, Oxford), H.II.A. (Stanford)
Αποτελέσματα
Η μελέτη 13 αυτοσωματικών γενετικών δεικτών αποκάλυψε μεγάλο βαθμό γενετικής ποικιλομορφίας στους κατοίκους της Ελλάδας. Δεν διαπιστώθηκε όμως γενετική ετερογένεια μεταξύ των Ελληνικών πληθυσμιακών δειγμάτων (από τις διάφορες περιοχές της χώρας). Η μελέτη του μιτοχονδριακού DNA έδειξε πολύ μικρό βαθμό ετερογένειας ανάμεσα στους κατοίκους διάφορων γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας. Από την άλλη, η μελέτη γενετικών δεικτών του χρωμοσώματος Υ έδειξε ότι η γενετική σύσταση του ανδρικού πληθυσμού της Κρήτης διαφέρει στατιστικά σημαντικά από τη γενετική σύσταση του ανδρικού πληθυσμού της Ηπειρωτικής Ελλάδας.
Α. Ανάλυση μιτοχονδριακού DNA
Τα κύρια συμπεράσματα από την έρευνα είναι τα ακόλουθα:
1. Το 75-80% του σημερινού μιτοχονδριακού γονιδιακού (DNA) αποθέματος των κατοίκων της Ελλάδας έχει παλαιολιθική προέλευση. Το υπόλοιπο 20-25% έχει νεολιθική προέλευση από την εγγύς Ανατολή (από 9.000 χρόνια πριν).
2. Τη Νεολιθική περίοδο οι περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης αποικίστηκαν από κατοίκους που μετανάστευσαν από τη Ν. Α. Ευρώπη.
3. Πέρα από τη μετανάστευση ανθρώπινων πληθυσμών από την εγγύς Ανατολή προς την Ευρώπη, υπήρξε και αντίθετης φοράς μεταναστευτικό ρεύμα. Υπολογίζεται ότι ένα ποσοστό 5-20% των ακολουθιών μιτοχονδριακού DNA των σημερινών κατοίκων της εγγύς Ανατολής έχει Ευρωπαϊκή προέλευση. Υποψήφιοι πληθυσμοί γι' αυτή τη ροή μιτοχονδριακού DNA είναι οι Έλληνες και οι Φρύγιοι.
Β. Ανάλυση δεικτών του χρωμοσώματος Υ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατανομή της απλοομάδος J-M102. Δημιουργήθηκε πριν από 7900 χρόνια και παρουσιάζει μεγαλύτερη συχνότητα στη Νότια Βαλκανική. Ως εκ τούτου, είναι πιθανόν αυτή η απλοομάδα να εξαπλώθηκε τη Νεολιθική εποχή από τη Νότια Βαλκανική, π.χ. την Ελλάδα, στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Σύγκριση γενετικής σύστασης Ελλάδας - Ιταλίας: Η αρχαιολογική σκαπάνη στη Νότια Ιταλία (Απουλία και Καλαβρία) αποκάλυψε αρκετούς νεολιθικούς οικισμούς. Επιπλέον, είναι γνωστό, ότι οι περιοχές αυτές αποικίστηκαν σε ιστορικούς χρόνους από Έλληνες. Στη συγκεκριμένη εργασία ελέγχθηκε η γενετική συνεισφορά των Ελλήνων αποίκων στους κατοίκους της Κάτω Ιταλίας. Ως γενετικές υπογραφές των Ελλήνων χρησιμοποιήθηκαν οι απλοομάδες Ε-Μ78 και E-Μ 172. Η συχνότητα π.χ. του δείκτη Ε-Μ 78 στο Ελληνικό δείγμα ήταν της τάξης του 47%, και στα δείγματα από την Κάτω Ιταλία της τάξης του 44%. Οι δύο δηλ. περιοχές είχαν παραπλήσια ποσοστά γι' αυτόν το γενετικό δείκτη. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων αποκάλυψε ότι η συνεισφορά των Ελλήνων ανδρών αποίκων ύστερα από την ανάλυση δεικτών του χρωμοσώματος Υ είναι σε ποσοστό τουλάχιστον 7% στους άνδρες της Καλαβρίας και 22% στους άνδρες της Απουλίας.
Γ. DNA και προπαγάνδα
Το 2001 δημοσιεύτηκε εργασία με τίτλο: HLA genes in Macedonians and the sub-Saharan origin of the Greeks, Tissue Antigens 57, 118-127. Σύμφωνα με τους συγγραφείς (προέρχονταν από Πανεπιστήμιο των Σκοπίων και της Μαδρίτης), "οι Έλληνες της Ηπειρωτικής Ελλάδας μοιάζουν με τους κατοίκους της Ανατολικής Αφρικής (Αιθιοπίας), αλλά όχι με τους κατοίκους της Κρήτης". Επιπλέον, οι γείτονες μας κυκλοφορούν διαφημιστικά φυλλάδια στα οποία υποστηρίζουν ότι οι Νεγροαφρικανοί Έλληνες είμαστε σφετεριστές της πατρίδας τους. Η ερευνητική ομάδα όμως από την Ισπανία είχε δημοσιεύσει στο ίδιο περιοδικό και εργασία για την προέλευση των Παλαιστινίων και των Ισραηλιτών. Η εργασία αυτή εξαφανίστηκε από τη βιβλιογραφία ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες των Ισραηλινών.
Πέρα από τα παραπάνω, η εργασία αυτή στερείται επιστημονικής αξίας. Για τον λόγο αυτόν παραθέτω άρθρο με τίτλο: Dropped genetics paper lacked scientific merit, με συγγραφείς τους Neil Risch, Alberto Piazza and L. Luca Cavalli-Sforza, που δημοσιεύτηκε το 2002 στο πιο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό, το Nature. Οι συγγραφείς αυτοί παραθέτουν τρεις διαφορετικούς λόγους για την αναξιοπιστία της εργασίας:
1. Η ερευνητική ομάδα από τη Μαδρίτη και τα Σκόπια, χρησιμοποίησε μόνον ένα γενετικό δείκτη, τον HLA (αντί 10 τουλάχιστον), και δείγματα μόνο από Κρήτη και όχι από την Ηπειρωτική Ελλάδα.
Δημοσίευσε παράδοξα αποτελέσματα: Οι Γιαπωνέζοι π.χ. είναι σχεδόν ίδιοι με τους κατοίκους της Δ. Αφρικής, ενώ οι Έλληνες ομοιάζουν με Αιθίοπες και όχι με γειτονικούς κατοίκους της Μεσογείου.
2. Σύμφωνα με τους 3 διαπρεπείς επιστήμονες: Η εργασία στερείται επιστημονικής αξίας και ως εκ τούτου δεν έπρεπε να δημοσιευτεί.
Μελλοντικές προοπτικές: Συνεργασία Γενετιστών - αρχαιολόγων για τη:
1. Δημιουργία εργαστηρίου μελέτης DNA οστών.
Σύγκριση του DNA των σημερινών κατοίκων της Ελλάδας με το DNA που θα απομονωθεί από οστά νεκροπόλεων.
Το DΝΑ των Καλάς συμπίπτει με το DΝΑ των Ελλήνων
Στο πέρας της διάλεξης ο πρόεδρος του ινστιτούτου Αριστοτέλης Κος Αριστοτέλης Βρίτσιος ανέφερε: «Πριν από μερικά χρόνια είχε έλθει ο επικεφαλής των Καλάς στον ΟΗΕ γιατί οι Καλάς όπως και όλες οι φυλές οι «παράδοξες» εκπροσωπούνται και έχουν ένα γραφείο στον ΟΗΕ αυτός ζήτησε μόνος του να κάνουμε μία εξέταση του DΝΑ του. Παρακάλεσα τον κύριο Τριανταφυλλίδη να πάρει ένα δείγμα με έγγραφη συγκατάθεσή του, διότι δεν μπορείς να παίρνεις αίμα από τον οποιοδήποτε και το συμπέρασμα που βγήκε από τους περίπου 15 δείκτες, ήταν πως μόνον τρείς ήταν διαφοροποιημένοι. Συμπέρασμα πως το DΝΑ του ανθρώπου συνέπιπτε με το Ελληνικό DΝΑ . Πολύ σημαντικό στοιχείο για ανθρώπους που είναι μέσα στο Πακιστάν.
Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, Καθηγητής Γενετικής και Γενετικής Ανθρώπου Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.
(Διάλεξη που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης στα πλαίσια του προγράμματος σεμιναρίων Ελληνικής Αυτογνωσίας του Ινστιτούτου Αριστοτέλης στις 28 Νοεμβρίου 2007).
